Anna Atkins – botanika i sztuka
Dziś Google uczcił 216 rocznicę urodzin Anny Atkins – brytyjskiej przyrodniczki i fotografki – mistrzyni cyjanotypii.
Cyjanotypia – technika fotograficzna wykorzystująca światłoczułość soli żelaza, charakteryzująca się monochromatycznym obrazem w kolorze niebieskim, tworzonym przez błękit pruski. Wynaleziona w 1842 roku, początkowo pozwalała na otrzymywanie obrazu negatywowego i w takiej wersji była do około połowy XX wieku wykorzystywana w reprografii. Używano jej także do otrzymywania obrazów bez użycia aparatu fotograficznego, czego czołowym przykładem są wykonane w cyjanotypii ilustracje Anny Atkins przedstawiające odbite na papierze algi morskie.
Anna Atkins urodziła się w 1799 roku jako córka znanego przyrodnika John’a Children (od jego nazwiska wywodzi się nazwa motyla) i to właśnie od niego odebrała solidne wykształcenie przyrodnicze – co jest ewenementem jak na czasy, w których kobietom zabroniony był dostęp do “nauki”. Już od najmłodszych lat miała kontakt z nauką i szybko odnalazła w niej swoje miejsce – w wieku lat 23 zilustrowała przetłumaczoną przez swojego ojca książkę “Rodzaje muszli – Genera of shells”.
Dzięki ojcu, Anna dużo korespondowała z Williamem Henrym Fox Talbotem oraz Johnem Herschelem – pierwszy z nich uznawany jest za pioniera czarnobiałej fotografii, drugi zaś jest odkrywcą techniki cyjanotypii. Obie te osobowości miały ogromny wpływ na naukowy dorobek Anny.
W czasach, o których mówimy – pierwsza połowa XIX wieku – fotografia zmagała się z nielada problemem – wywołanie zdjęć zajmowało dużo czasu, było bardzo kosztowne i wymagało toksycznych dla zdrowia chemikaliów. W tym właśnie trudnym momencie “pojawił” się John Herschelem, który zaproponował użycie pigmentu żelaza zwanego “błękitem pruskim”. Cały wymyślony przez Herschelema proces opierał się na przykładaniu negatywu, bądź innych obiektów na pokryty pigmentem papier i wystawieniu ich na działanie światła słonecznego. Dzięki temu otrzymywano bladoniebieski obraz na ciemnoniebieskim tle – tak właśnie narodziła się cyjanotypia – metoda pozwalająca na trwałe wywołanie negatywu.
Sam John Herschelem używał cyjanotypii do kopiowania swoich notatek, jednak gdy Anna Atkins usłyszała o jego pomyśle postanowiła przystosować ją do swoich badań nad gatunkami – cyjanotypia była idealną metodą “uchwycenia życia roślinnego” – była techniką dość szybką i pozwalała uniknąć błędów powstałych podczas rysowania poszczególnych osobników. W 1843 roku Anna rozpoczęła pracę nad ilustrowaną książko o gatunkach alg morskich. Praca nad tą pozycją była żmudną robotą i trwała 10 lat. Wszystkie materiały Atkins musiała zakupić sama, książka została drukowana metodą domową. Z tego co wiadomo, Annie Atkins podczas zbierania alg, pomagała jej przyjaciółka Anna Dixon. Materiał roślinny był suszony i prasowany (tak jak ma to miejsce w przypadku tworzenie zielnika), następnie algi były przykładane na papier i odbijane metodą cyjanotypii – dlatego z technicznego punktu widzenia jej pracę nie są fotografiami, a fotogramami, gdyż powstały bez użycia aparatu fotograficznego.
Powstała książka nie była opłacanym przedsięwzięciem i w tamtych czasach nie przynosiła zysku – jednak z perspektywy ponad dwustu lat można powiedzieć, że było pozycją przełomową – aktualnie jest ona uważana za pierwszą pozycję ilustrowaną fotografiami.
Sama Anna Atkins może i miała (jak na XIX wieczną kobietę) łatwiejszy start i dostęp do bogato wyposażonego laboratorium swojego ojca – jednak tym co czyni ją wyjątkową jest połączenie w spójną całość dwóch pasji oraz dwóch oddalonych od siebie dziedzin – nauki i sztuki.
